Sanktuarium Miłosierdzia Bożegow Białymstoku

Niniejszy dokument stanowi realizację obowiązkuprawnegodotyczącegowprowadze- nia we wszelkich instytucjach, w których przebywają dzieci, standardów ich ochrony przed krzywdzeniem [ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy Kodeks ro-dzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1606)]. Treść do- kumentu jest wzorem, który może być wykorzystany przez osoby odpowiedzialne za różneformyduszpasterstwaparafialnego,dotworzeniawłasnychstandardówochrony dzieciuwzględniającychspecyfikędanejparafii.Opracowującdokument,braliśmypod uwagę wytyczne zarówno prawa państwowego, jak i kościelnego.

Wstęp

W oparciu o inicjatywy i dyskusje międzynarodowe, raporty z badań na temat sytuacji dzieci w Polsce oraz coraz wyraźniejsze zaniepokojenie opinii publicznej postulat opra- cowania ogólnopolskiej strategii ochrony dzieci przed przemocą w naszym kraju docierał do świadomości społecznej w latach2016-2018 w kierunku opracowania i wdrożenia

„Narodowej strategii walki z przemocą wobec dzieci”. We wnioskach różnych środowisk podkreślano, że potrzebne są działania oparte na wiedzy, empatii, dobrej diagnozie i skoordynowanym zarządzaniu. Uznawano, że obok zagrożeń, na jakie narażone są dzieci i przed którymi należy je chronić, należy skoncentrować uwagę na szukaniu takich form wspierania i ochrony dzieci oraz reagowania na przemoc, które nie tylko będą zabezpieczały je przed dalszą przemocą,lecz także stworzą warunki do świadomego ich udziału w budowaniu bezpiecznych środowisk, czyli wyrzeczenia się wszelkiej przemocy wobec słabszych. Strategia, jaka wyłaniała się z dyskusji, zmierzała do usystematyz owania działań na rzecz dzieci, rozproszonych w licznych aktach prawnych, w spójny program działań realizowanych wszędzie tam,gdzie przebywają dzieci, gdzie się uczą, doskonalą swoje umiejętności artystyczne i sportowe, gdzie otrzymują pomoc w rozwoju duchowym i religijnym.

Aby ta strategia mogła się stać obowiązującym prawem w społeczeństwie, którego wrażliwośćzostałastępionapodziałamiuniemożliwiającymiwspólneispójnedziałania, potrzeba było szoku spowodowanego śmiercią Kamilka z Częstochowy. Jego gehenna działasiępośródniezdolnościotoczeniadorozpoznaniakrzywdzeniaidoadekwatnego reagowania na nie. To jego śmierć przyspieszyła niemal jednomyślne przyjęcie jeszcze przedpaździernikowymiwyboramidoSejmurozwiązańzawartychwtzw.UstawieKa- milka.Taustawazrodzonazodruchusolidarnościponadwszystkimipodziałamizostała bezzwłocznieprzyjętaprzezKościół.Odpowiedźpasterzy,osóbduchownychikompe- tentnych świeckich od wielu lat zaangażowanych w ochronę dzieci oraz osób bezbron- nychprzedprzemocąsprawiła,żeKościółjakojednazpierwszychinstytucjipostanowił przyjąć i wdrożyć w swoich placówkach standardy ochrony dzieci przed przemocą. To zaangażowanie nie jest przypadkowe. Przez nie Kościół realizuje misję powierzoną mu przezPana,abyniezginęłożadneztychnajmniejszych.Woparciutotęewangeliczną misję uznaje, że dobro dziecka jest najważniejsze. Ludzie Kościoła przyjmują nie tylko ustawową,leczprzedewszystkimmoralnąodpowiedzialnośćzaochronęipromowanie dobra wszystkich dzieci oraz zobowiązują się dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić bezpieczne i przyjazne środowisko, w którym dzieci są szanowane i doceniane. Nie- dopuszczalnejestbowiemstosowanieprzezkogokolwiekwobecdzieckaprzemocy w jakiejkolwiek formie. Wszyscy jesteśmy więc zobowiązani do uczenia się rozpozna- wania tych, którzy potrzebują pomocy i wsparcia oraz bezzwłocznego podejmowania działańwprzypadkupodejrzeńlubujawnieniaokoliczności,któremogąwskazywać,że dzieckuzagrażalubdziejesiękrzywda.Kościółdziałasprawnieizgodniezprocedura- mi,abyzapewnićdzieciomskutecznąpomociwsparcienajaknajwcześniejszymetapie, przestrzegając praw dziecka wynikających z Konwencji o Prawach Dziecka. Powiedze- nie: „Gdzie kończy się wiedza, zaczyna się przemoc” wyznacza cel standardów. Posia- dając odpowiednią wiedzę i mając świadomość zagrożeń, Kościół może w odpowiedni sposóbzapobieckrzywdzieiskutecznieochronićprzedniądzieciorazosobybezbronne.
Specyfikaśrodowiskaparafialnego

Parafia,jakopodstawowakomórkainstytucjonalnaKościoła,wyróżniasięspecyficzny- mi obszarami działania. Odprawiane są w niej liczne nabożeństwa i uroczystości oraz sprawowanesąsakramenty(Eucharystii,chrztu,IKomuniiŚwiętej,bierzmowania,mał- żeństwa oraz pokuty i pojednania). W parafii żegnamy też naszych zmarłych. Odwie- dziny chorych oraz wizyty duszpasterskie dają okazję do wglądu m.in. w sytuację ro- dzinną,materialnąparafian,równieżwkontekściezauważeniakrzywdyiprzemocy, acozatymidziedająmożliwośćpodjęciaodpowiednichkrokówzapobiegawczychlub interwencji. W parafii funkcjonują różne grupy duszpasterskie, odbywają się zbiórki ministrantów, lektorów, próby scholi, wyjazdy parafialne z księdzem, np. pielgrzym- ki, wyjazdy z ministrantami, scholą itp. Prowadzone są często kawiarenki parafialne, świetlice.Funkcjonująkancelariaparafialnaorazmediaparafialne(stronywww,gazet- ki, profile w mediach społecznościowych). Istnieje rada parafialna, a parafia dysponu- je i zarządza własnymi finansami. Praktykowany jest też jasny podział hierarchiczny: proboszcz,wikariuszeitd.Proboszczzazwyczajtowarzyszyparafianomprzezwielelat ichrozwojureligijnego.Bywa,żeparafianieuczestnicząwuroczystościachzwiązanych z życiem osobistym duszpasterzy, np. prymicje, rocznice itp. Również księża zaprasza- ni są przez parafian na uroczystości rodzinne. W parafii zatrudniane są osoby świeckie lubsiostryzakonnejakopracownicyparafialnilubposługującyjakowolontariusze,np. szafarz,prezesministrantów,ceremoniarz,zakrystianin,kościelny,konserwator,gospo- dyni,grabarzitp.Dodatkowowparafiiiprzyparafiifunkcjonujączęstoosoby,którepo- trzebująpomocyijejszukają,np.bezdomniczywięźniowie.Czasemteżparafiaużycza lub udostępniania pomieszczenia parafialne innym podmiotom zewnętrznym.

Towparafiigłównietoczysiężyciesakramentalnewiernych,ażycierodzinne

wokół celebracji roku liturgicznego. Rodzice w zaufaniu przyprowadzają swoje dzieci do parafii i oczekują, że będą tam one bezpieczne. Parafianie są osobami w różnym wieku, w różnej sytuacji rodzinnej, zawodowej, a duszpasterze oraz osoby pracującenarzeczparafiimająnierzadkowglądwichpotrzebyorazmożliwośćzaradzeniaim. Z tego powodu standardy ochrony dzieci wobszarze parafialnym poszerzone zosta-ły o ochronę osób dorosłych i nie dotyczy to wyłącznie osób zależnych, bezbronnych, lecz wszystkich. Mają one za zadanie chronić przed wszelkiego rodzaju nadużyciami, przed krzywdą, przemocą, w tym przed wykorzystaniem seksualnym. Działają w obie strony–chroniązarównoparafian,jakiosobyduchowne,pracownikówiwolontariuszy parafii.

Ten szeroki zakres działalności oraz wielość osób zaangażowanych w życie parafial- ne,mogącychmiećdostępdodzieciimłodzieżyorazposiadającychwglądwprywatne życie parafian, zobowiązuje nas do szczegółowego opracowania zasad ochronnych.

Sama dynamika życia parafialnego zawiera w sobie specyficzne czynniki chroniące przed przemocą, takie jak: poczucie sacrum, permanentna formacja, społeczne zaufa- nie, poczucie przynależności i wzajemnej odpowiedzialności, relacje oparte na zasa- dachewangelicznych,wspólnotowość,wtymprzynależnośćmłodzieżydopozytywnej grupyrówieśniczejorazpublicznośćdziałań(większośćaktywnościdziejesięnaoczach innych),wtymnadzórrodziców.Dodatkowo,przyokazjinp.nagłychwezwańdocho- rychlubpodczaswizytduszpasterskich,istniejemożliwośćdostrzeżeniaspecyficznych potrzeb parafian lub deficytów, w tym przemocy w obszarze rodzinnym i podjęcia od- powiedniejinterwencji.Księżaposługującywparafiisączęstotymiosobami,doktórych zwracająsięopomocosobydoświadczającejakiejkolwiekkrzywdy,szukającewsparcia i zrozumienia.

Jednakże w specyficznej dynamice życia parafialnego obecne są również czynniki zagrażające,ułatwiającezaistnienieprzemocy.Będąniminp.społecznezaufanieiauto- rytet, jakim cieszą się księża, w tym klerykalizm, a także atmosfera zależności i posłu- szeństwahierarchiisprzyjającazachowywaniutajemnicyorazbraknadzoruzzewnątrz. Wiedzaduszpasterzyożyciuparafian,znajomośćichtajemnic,warunkówmaterialnych, problemów i potrzeb oraz fizyczna obecność w ich przestrzeni prywatnej daje możli- wośćmanipulacjiiwykorzystania,stanowipoważnyczynnikzagrożenia.Niebezpieczne jest też nawiązywanie przez księży specyficznych relacji, polegających na wyróżnianiu wybranych parafian. Niedojrzałość księży czy zaangażowanych współpracowników, np. tzw. charyzmatycznych i autorytarnych liderów-celebrytów, zawsze będzie zagro- żeniem. Ewentualny brak wiedzy i kompetencji spowiedników zawsze będą sprzyjały wystąpieniu nadużyć duchowych. Z wyżej wymienionych powodów zredagowane zo- stały poniższe standardy ochrony.

Objaśnienieterminów

Osoby,ichroleifunkcjewKościele

ksiądz,prezbiter,kapłan,duchowny–ochrzczonymężczyzna,któryprzyjąłświęcenia kapłańskie.

duchowieństwo,kler–(diakoni,księża,biskupi)–mężczyźniochrzczeni,którzyprzy- jęli święcenia w stopniu diakonatu, prezbiteratu lub biskupie.

osobykonsekrowane–osoby,którewsposóbszczególnypoświęcajążycieBogu.Łączy jekonsekracja,którawiążesięzezłożeniemBoguślubówczystościoraznajczęściej również ubóstwa i posłuszeństwa, choć zależy to od formy życia konsekrowa- nego. Należą do nich członkowie stowarzyszeń zakonnych oraz świeckie osoby konsekrowane.

osobaświecka–członekKościołakatolickiegobez święceń.

biskup–biskupdiecezjalny,ordynariuszordynariatuiprałatPrałaturyPersonalnejKo- ścioła łacińskiego oraz hierarcha Kościołów wschodnich.

proboszcz–prezbitermianowanyprzezbiskupadiecezjalnegonaurządproboszcza.

personel kościelny – duchowny, osoba zakonna lub inna osoba zatrudniona przez Ko- ściół na podstawie umowy, podwykonawstwa, dobrowolnie lub nieodpłatnie.

szafarz nadzwyczajny Komunii Świętej – osoba wyznaczona do udzielania Komunii Świętej, niemająca święceń.

wolontariusz–osoba,któranarzeczinnychosóblubdanejgrupyspołecznej,dobrowol- nieibezpłatnieświadczypracęwykraczającąpozazwiązkirodzinno-koleżeńsko-

-przyjacielskie. Określenie „bezpłatna” nie oznacza „bezinteresowna”, lecz „bez wynagrodzenia materialnego”.

organizatorwyjazdu–osoba/podmiotuprawnionydoorganizacjiwyjazdudzieci–pa- rafie, wspólnoty religijne, szkoły i placówki, przedsiębiorcy podlegający ustawieousługachturystycznych,osobyfizyczne,osobyprawneijednostkinieposiadające osobowości prawnej.
OrganizacjaposługiKościoła

diecezja – diecezja, archidiecezja, ordynariat lub prałatura personalna Kościoła łaciń- skiego i eparchia Kościoła wschodniego.

parafia–określonawspólnotawiernych,utworzonanasposóbstaływKościelepartyku- larnym, nad którą pasterską pieczę, pod władzą biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi.

duszpasterstwo,wtymduszpasterstwoparafialne –sytuacja,wktórejjednaosobajest odpowiedzialna za dobro drugiej lub za wspólnotę wyznaniową. Obejmuje cele- browanie liturgii, zapewnienie porad i wsparcia duchowego, edukację, poradnic- two,opiekęmedycznąipomocwpotrzebie.Wszelkapracapolegającananadzorze lub wychowaniu dzieci jest dziełem duszpasterskim.

duszpasterstwo pozaparafialne – duszpasterstwa, wspólnoty, grupy gromadzące mło- dych ludzi (młodzież licealna, studenci, młodzi dorośli), w tym wolontariaty, wa- kacyjnespotkaniamłodych(organizowaneprzezzakony,zgromadzeniazakonne, wspólnoty), festiwale młodzieżowe, rekolekcje wyjazdowe, wspólnoty różnych stanów, pielgrzymki piesze, pielgrzymki autokarowe, środowiska harcerskie. To dzieła, które mogą działać przy parafiach, ale mają struktury pozaparafialne.

klerykalizm–postawawobecduchowieństwa/osobyzakonnejcharakteryzującasięnad- miernymszacunkiemiprzekonaniemoichwyższościmoralnej.PapieżFranciszek powiedział,żematomiejsce,gdy„duchowniczująsięlepsi,[ikiedy]sądalekood ludu”. Może być „wspierany przez samych księży lub przez osoby świeckie”.
Dzieciiosobybezbronne

dziecko–osobaponiżej18.rokużycia.

małoletni–wrozumieniupolskiegoprawacywilnegoosoba,któranieukończyła18lat lub nie zawarła małżeństwa.

nieletni–wrozumieniuprawakarnegoosoba,którawmomenciepopełnieniaczynu

zabronionegonie ukończyła 17. roku życia.

wiekbezwzględnejochrony–wiekniższyniżwiekzgody.Czynnośćseksualnazosobą wwiekuochronnymjestczynemzabronionym(wykorzystaniemseksualnym), a osoba dopuszczająca się jej i lub doprowadzająca do niej podlega odpowiedzial- ności karnej. W Polsce obecnie wynosi 15 lat.

dzieckowykorzystaneseksualnie–każdedzieckowwiekubezwzględnejochrony,jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy też przez zanie- dbywanieswoichspołecznychobowiązkówlubobowiązkówwynikającychzespe- cyficznejodpowiedzialnościzadziecko,dopuszczasięzaangażowaniadziecka wjakąkolwiekaktywnośćnaturyseksualnej,którejintencjąjestzaspokojenieosoby dorosłej (Standing Committee on Sexually Abused Children).

opiekun–osobasprawującapieczęnaddzieckiem,uprawnionadoreprezentacjidziec- kaorazposiadającawładzęprawnądodbaniaointeresyosobisteimajątkoweinnej osoby (rodzic, rodzic zastępczy lub osoba uprawniona przez rodzica).

zgoda opiekuna – zgoda rodziców albo zgoda opiekuna, rodzica zastępczego lub opie- kuna tymczasowego. Jednak w przypadku braku porozumienia między rodzica- midzieckanależypoinformowaćrodzicówokoniecznościrozstrzygnięciasprawy przez sąd rodzinny (orzeczenie sądu opiekuńczego zastępuje zgodę rodziców).

osobadorosłabezbronnazgodniezart.1ust.2b)VosEstisLuxMundi–każdaosoba znajdującasięwstanieniepełnosprawności,upośledzeniufizycznymlubpsychicz- nym albo pozbawiona wolności osobistej, która w rzeczywistości, nawet spora- dycznie,ograniczaichzdolnośćzrozumienia,chęcilubprzeciwstawieniasięprze- stępstwu w inny sposób.
Różneformyprzemocy

uwikłanie – każda relacja, w której ktoś doświadcza strachu, lęku, poczucia winy, po- czuciakrzywdy,frustracji,poniżenia,zniewolenia,zależności,dominacji,niemoż- ności bycia sobą, nieszczerości, braku autentyczności, przemocy emocjonalnej, fi- zycznej, seksualnej czy ekonomicznej.

nadużycie–postępowanielubczynniezgodnyzprzyjętyminormamipostępowania, a nadużywać oznacza użyć ponad miarę oraz wykorzystać coś w niewłaściwy sposób lub w nadmiernym stopniu (SJP). nadużycie władzy – nadużycie stanowiska, funkcji lub obowiązku w celu wykorzysta- nia innej osoby. Może przybierać różne formy i obejmować sytuacje, w których danaosobamawładzęnadinnąosobąnamocyswojegozwiązku(np.pracodawca i pracownik, nauczyciel i uczeń, trener i sportowiec, rodzic lub opiekun i dziecko, duchowny/osobazakonnaiparafianin)iwykorzystujetęwładzęnaswojąkorzyść.

przemoc duchowa – odwoływanie się do przekonań religijnych i wiary osoby w celu wyrządzenia jej szkody. Może mieć negatywny wpływ na duchowość osoby po- szkodowanej,zwłaszczagdydopuszczasięjejosobaposiadającaduchowyautory- tet i zaufanie w Kościele.

przemocdomowa–jednorazowelubpowtarzającesięumyślnedziałanielubzaniechanie naruszająceprawalubdobraosobisteosób,w szczególnościnarażającenaniebez- pieczeństwoutratyżycialubzdrowia,naruszającegodność,nietykalnośćcielesną, wolność,wtymwolnośćseksualną,powodująceszkodynaichzdrowiufizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób do- tkniętych przemocą (art. 2 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

zaniedbanie (wobec osoby dorosłej) – niezapewnienie przez opiekuna środków nie- zbędnych do życia osobie, którą się opiekuje.

przemocwobecosóbstarszych–pojedynczelubpowtarzającesiędziałanielubbrakod- powiedniego działania, mające miejsce w jakimkolwiek związku, w którym ocze- kuje się zaufania, które powoduje krzywdę lub cierpienie starszej osoby.

przemoc emocjonalna (dorośli) – powszechna forma przemocy mająca miejsce w bli- skichzwiązkach.Przemocemocjonalnajestdefiniowanajakomolestowanie,które ma miejsce, gdy dana osoba jest poddawana zachowaniom lub działaniom mają- cymnacelujejkontrolowanie,zzamiaremwyrządzeniajejkrzywdyemocjonalnej lub strachu, poprzez manipulację, izolację lub zastraszanie.

bullying–znęcanie,zastraszanie,prześladowaniewerbalne,społeczne,atakżefizyczne.

gaslighting – przemoc psychiczna polegająca na manipulowania drugą osobą w taki sposób,żeofiaraprzemocyzczasemprzestajeufaćswoimosądom,stajesięzdezo- rientowana,zalęknionaitracizaufaniedoswojejpamięciczypercepcji.Jeślimani- pulacjajeststosowanastaleimetodycznie,możewkońcudoprowadzićdotego,że ofiarazaczniekwestionowaćswojezdrowiepsychiczne.Wtensposóbmanipulator przejmuje nad nią całkowitą kontrolę.

grooming(wobecdorosłego)–zachowaniamającenaceluizolacjęosoby,uczynieniejej zależną, skłonną do zaufania i bardziej podatną na agresywne zachowanie.

seksizm–uprzedzenielubdyskryminacjazewzględunapłeć.

seksualizacja–proces,wwynikuktóregowartościowaniedrugiejosobyorazsiebiesamego/ siebiesamejdokonywanejestprzezpryzmatatrakcyjnościseksualnej,uprzedmioto- wienieosobypodwzględemseksualnymlubnarzucanieseksualnościwniewłaści- wy sposób (wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego). cyberprzemoc–wszelkaprzemoczużyciemtechnologiiinformacyjnychikomunikacyj- nych–komunikatorów,czatów,stroninternetowych,mediówspołecznościowych, blogów, SMS-ów, MMS-ów. Może mieć formę wulgarnych wiadomości, obraźli- wych komentarzy (hejt, trolling), rozpowszechniania zdjęć ukazujących dzieckowniekorzystnymświetle,zastraszania,śledzenia(cyberstalking),ujawnianiatajem- nic (outing) itp.
Wsparcie

Niebieska Linia – https://www.niebieskalinia.info/

procedura „Niebieskie Karty” – jest narzędziem, którego głównym celem jest zapew- nieniebezpieczeństwaosobiedoznającejprzemocydomowej,obejmujeteżwspół- pracę przedstawicieli różnych instytucji i podmiotów, które są zobowiązane do reagowaniawprzypadkuuzyskaniainformacjiowystąpieniuprzemocydomowej.
Przestępstwamotywowaneseksualnie

przestępstwo kanoniczne wykorzystywania seksualnego – kanoniczne przestępstwa wykorzystywania seksualnego popełniane przez duchownych lub osoby konse- krowane,którymisą:zmuszaniekogoś,zapomocąprzemocy,groźbylubnaduży- cia władzy, do wykonywania lub poddawania się czynnościom seksualnym; wy- konywanie czynności seksualnych z dzieckiem lub osobą bezbronną; produkcję, wystawianie, posiadanie lub dystrybucję, w tym drogą elektroniczną, pornografii zudziałemdzieci,atakżewerbowanielubnakłanianiedzieckalubosobybezbron- nej do udziału w tworzeniu pornografii popełnione przez duchownych lub osoby zakonne, o których mowa w artykule 1 §1 a) Vos Estis Lux Mundi.

przestępstwaprzeciwkowolnościseksualnejiobyczajności(art.197-205k.k.)–zgwał- cenie(art.197),wykorzystanieseksualneosobybezradnejlubniepoczytalnej (art. 198), seksualne wykorzystanie zależności (art. 199), seksualne wykorzystanie dziecka(art.200),uwodzeniedzieckaponiżejlat15zwykorzystaniemsystemute- leinformatycznegolubsiecitelekomunikacyjnej(art.200a),propagowaniepedofilii (art. 200b), kazirodztwo (art.201), pornografia (art. 202), zmuszaniedoprostytucji (art. 203), czerpanie zysku z cudzego nierządu (art. 204).

Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym – rejestr obywateli polskich,którzy dopuścili się przestępstwa z pobudek seksualnych. Składa się z Rejestru publicznego i Rejestru z dostępem ograniczonym. https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/ rejestry-i-ewidencje/rejestr-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym/ Osobydramatu

osobapokrzywdzona–osobafizycznalubprawna,którejdobroprawnezostałobezpo- średnio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 §1 k.p.k.).

osoby pokrzywdzone przemocą w rodzinie – osoby najbliższe, inne osoby pozostają- ce w stałym lub przemijającym stosunku zależności od osoby stosującej przemoc (art. 115 §11 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

skarżący – każda osoba składająca skargę zawierającą zarzut, podejrzenie, obawę lub zgłoszenie naruszenia prawa.

podejrzany–osoba,wobecktórejistniejąpodejrzeniapopełnieniaprzestępstwa,alenie postawiono jeszcze zarzutów.

oskarżony–osoba,którejpostawionozarzutykarne.

przestępca seksualny – osoba, która przyznała się do wykorzystania seksualnego lub której odpowiedzialność za wykorzystanie została orzeczona przez właściwy sąd i/lub procedurę kościelną.
Zespółds.Prewencjiijegopraca

osobaodpowiedzialnazastandardyochronydzieci–osobawyznaczonaprzezprzeło- żonegodanegodzieładuszpasterskiego,danejgrupyparafialnej,np.ministrantów, sprawująca nadzór nad prawidłowym stosowaniem standardów ochrony dzieci.

osoba zaufana – osoba wyznaczona przez przełożonego danego dzieła duszpasterskie- go,cieszącasięzaufaniemiodpowiednioprzygotowana,odpowiedzialnazaprzyj- mowanie zgłoszeń o zdarzeniach dotyczących przemocy.

osoba odpowiedzialna za interwencję – zarządca placówki (proboszcz) odpowiedzial- ny za podejmowanie interwencji w przypadku zaistnienia przemocy.

kompetencje miękkie – umiejętności psychospołeczne, np. komunikatywność, asertywność.

konfliktinteresów–sytuacja(postrzeganalubrzeczywista),wktórejpowstajekonflikt pomiędzy obowiązkami służbowymi danej osoby a jej prywatnymi interesami, którymożemiećwpływnawykonywanietychobowiązków.Takikonfliktzazwy- czaj wiąże się z przeciwstawnymi zasadami lub niezgodnymi życzeniami lub po- trzebami i może wystąpić, gdy osoba pełni wiele ról.

lojalność środowiskowa – silna lojalność wobec danego środowiska, grupy ludzi, wspólnoty, instytucji, przełożonego itp., która może przyjmować formy pozytyw- ne,np.dochowanietajemnicy,lubnegatywne,np.niereagowaniebądźzaprzecza- nie przemocy.

daneosobowe–wszelkieinformacjedotyczącezidentyfikowanejlubmożliwejdoziden- tyfikowania żyjącej osoby fizycznej, a także poszczególne informacje, które w po- łączeniuzesobąmogąprowadzićdozidentyfikowaniatożsamościdanejosoby. Przykładowedaneosobowe:imięinazwisko,adreszamieszkania,adrese-mail z imieniem i nazwiskiem, numer dowodu tożsamości, dane o lokalizacji, adres IP, dane przechowywane przez szpital lub lekarza, które mogą jednoznacznie wska- zywać tożsamość danej osoby.

wniosek o wgląd w sytuację rodziny – pismo może zostać złożone przez każdą osobę fizycznąiprawną,którachce,abysądzbadałaktualnąsytuacjęrodzinną.Wniosek nie podlega żadnej opłacie sądowej, może być złożony w każdej chwili i w przy- padku jego odrzucenia przez sąd nie rodzi żadnych negatywnych konsekwencji wobec wnioskodawcy.
Formyprzemocywobecdziecka

przemoc wobec dzieci – wszelkie formy złego traktowania fizycznego i/lub emocjo- nalnego, wykorzystywania seksualnego, zaniedbania lub niedbałego traktowa- nia, wyzysku komercyjnego lub innego, skutkujące rzeczywistą lub potencjalną szkodą dla zdrowia, przetrwania, rozwoju lub godności dziecka w kontekście re- lacji odpowiedzialności, zaufania lub siły. Dzieli się powszechnie na pięć podty- pów: przemoc fizyczna, znęcanie się emocjonalne/psychiczne, zaniedbanie, nara- żenienaprzemocwrodzinie,wykorzystywanieseksualne.WkontekścieKościoła katolickiego ważne jest także uznanie przemocy duchowej za dodatkowy podtyp przemocy.

• •przemocfizycznatoprzemoc,wwynikuktórejdzieckodoznajefizycznejkrzyw- dy lub jest nią potencjalnie zagrożone. Krzywda ta następuje w wyniku działa- niabądźzaniechaniadziałaniazestronyrodzicalubinnejosobyodpowiedzial- nej za dziecko, lub której dziecko ufa, bądź która ma nad nim władzę. Przemoc fizyczna wobec dziecka może być czynnością powtarzalną lub jednorazową.

• •przemoc psychiczna i emocjonalna to przewlekła, niefizyczna, szkodliwa inte- rakcjawobecdziecka,obejmującazarównodziałania,jakizaniechania.Zalicza- mydoniejm.in.niedostępnośćemocjonalną,zaniedbywanieemocjonalne,relację zdzieckiemopartąnawrogości,obwinianiu,oczernianiu,odrzucaniu,nieodpo- wiednierozwojowolubniekonsekwentneinterakcjezdzieckiem,niedostrzega- nie lub nieuznawanie indywidualności dziecka i jego granic psychicznych.

• •zaniedbywanie dziecka to chroniczne lub incydentalne niezaspokajanie jego podstawowych potrzeb fizycznych/psychicznych i/lub nierespektowanie jego podstawowychpraw,powodującezaburzeniajegozdrowiai/lubtrudności wrozwoju.Dozaniedbywaniadochodziwrelacjidzieckazosobą,którajestzo- bowiązana do opieki, wychowania, troski i ochrony dziecka.

• •narażenienaprzemocwrodzinie–formapsychicznegoznęcaniasięnaddziec- kiem,wktórejdzieckojestobecne–słyszylubwidzi–gdyinnyczłonekrodziny doświadcza przemocy fizycznej, psychicznej lub seksualnej albo widzi szkody wyrządzone osobom lub mieniu w wyniku agresywnego zachowania członka rodziny.

• •wykorzystywanie seksualne dziecka – wykorzystanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumiećiudzielićnaniąświadomejzgodyi/lubnaktórąniejestdojrzałeroz- wojowoiniemożezgodzićsięwważnyprawniesposóbi/lubktórajestniezgod- naznormamiprawnymilubobyczajowymidanegospołeczeństwa.Zwykorzy- staniem seksualnym mamy do czynienia, gdy taka aktywność wystąpi między dzieckiemadorosłymlubdzieckiemainnymdzieckiem,jeśliteosobyzewzglę- dunawiekbądźstopieńrozwojupozostająwrelacjiopieki,zależności,władzy. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby (World Health Organization). Obejmuje zachowania z kontaktem fizycznym (w tym penetra- cyjne) oraz bez kontaktu fizycznego, może wtedy przybrać formę seksualizacji, robienia zdjęć lub filmów wideo przedstawiających dzieci o charakterze jedno- znacznie seksualnym, zmuszania dzieci do oglądania czynności seksualnych lubwzięciawnichudziałulubzmuszaniadziecidouprawianiaseksulubanga- żowania się w czynności seksualne z innymi dziećmi lub dorosłymi. Obejmuje równieżwyzyskiwanieseksualnedzieci,czyliczerpaniezyskunp.zpornografii z udziałem dzieci lub prostytucji dziecięcej. Grooming (wobec dziecka) – za- chowania, których celem jest przygotowanie dziecka do wykorzystywania sek- sualnego. Obejmuje nawiązanie szczególnej relacji z dzieckiem, często również warunkowanie rodziców i innych dorosłych oraz osłabienie ich czujności, aby myśleli, że relacja z dzieckiem jest normalna i pozytywna.

przemoc rówieśnicza (agresja rówieśnicza, bullying) – występuje, gdy dziecko do- świadczaróżnychformprzemocyzestronyrówieśników,bezpośredniolubzuży- ciem technologii komunikacyjnych. Ma miejsce wtedy, gdy działanie ma na celu wyrządzenie komuś przykrości lub krzywdy (intencjonalność), ma charakter sys- tematyczny (powtarzalność), a ofiara jest słabsza od sprawcy bądź grupy spraw- ców. Obejmuje przemoc werbalną (np. przezywanie, dogadywanie, ośmieszanie), relacyjną (np. wykluczenie z grupy, ignorowanie, nastawianie innych przeciwko osobie),fizyczną(np.pobicie,kopanie,popychanie,szarpanie),materialną(np.kra- dzież,niszczenieprzedmiotów)orazelektroniczną(złośliwySMSlube-mail,wpis wmediachspołecznościowych,umieszczaniewInterneciezdjęćlubfilmówośmie- szającychofiarę),atakżeprzemocpodczasrandkizestronychłopaka/dziewczyny. STANDARD1

STWORZENIE I ZACHOWANIE BEZPIECZNEGO ŚRODOWISKA W PARAFII

• •Wparafii................................ zostałopracowanyiwprowadzonywżyciewewnętrz-

nydokument,wktórymzawartajestpolitykaochronyprzebywającychtamdzieci iosóbdorosłychzgodniezobowiązującymistandardamiwyznaczonymizarówno przez dokumenty państwowe (Ustawę o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opie- kuńczyorazinnychustawzdn.28lipca2023r.–tzw„UstawaKamilka”),jak i wskazania wynikające z Wytycznych Kościoła katolickiego w Polsce.

• •Wprzygotowaniuwewnętrznegodokumentuuczestniczązaangażowaniświeccy, a także dzieci.

• •WparafiidziałaZespółds.Prewencji(patrz.:Standard2).

• •Politykaochronydotyczyszczegółowychzasadbezpieczeństwaisposobówochro- ny przebywających tam dzieci i bezbronnych dorosłych, czyli:

)rekrutacjipersoneluiosóbzaangażowanychduszpasterskowparafii;

)bezpiecznych relacji pomiędzy dorosłymi zatrudnionymi i pomagającymi dusz- pastersko w parafii a dziećmi i bezbronnymi dorosłymi;

)bezpiecznychrelacjipomiędzyrówieśnikami;

)bezpiecznegokorzystaniazInternetuimediówelektronicznych;

)zasadyochronywizerunkuidanychosobowych;

)sposobu reagowania w parafii na przypadki podejrzenia, że dziecko doświad- czaprzemocyfizycznej,psychicznejczyseksualnejizasadprowadzeniarejestru interwencji (Załącznik 3);

)pomocyosobompokrzywdzonym.

• •Standardyochronysądostępnewparafiiipodanedopublicznejwiadomości (na stronie internetowej oraz wywieszone np. w gablocie parafialnej).

STANDARD2

WERYFIKACJA,DELEGOWANIEIEDUKACJAKAPŁANÓW,

OSÓBKONSEKROWANYCHIŚWIECKICHPRACUJĄCYCHZDZIEĆMI IZOSOBAMIBEZBRONNYMIWPARAFII

1.Obowiązkiproboszcza(Załączniki1i2)

• •Doobowiązkówproboszczanależywdrażaniewżyciestandardówochronyprzed przemocą.

• •Zaniezastosowaniesiędostandardówodpowiedzialnośćpersonalnieponosipro- boszcz parafii, również wobec prawa.

• •O każdej osobie zaangażowanej w parafii i mającej kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem poradpsychologicznych,rozwojemduchowym,uprawianiemsportulubrealizacją innych zainteresowań przez dzieci, lub z opieką nad dziećmi proboszcz uzyskuje danezRejestruSprawcówPrzestępstwnaTleSeksualnym(https://arch-bip.ms.gov. pl/pl/rejestry-i-ewidencje/rejestr-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym/).

• •Dodatkowo, przed nawiązaniem stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do działalności (np. wolontariackiej) związanej z wychowaniem, edukacją, wypo- czynkiem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, upra- wianiemsportulubrealizacjąinnychzainteresowańprzezdzieci,lubzopiekąnad nimiproboszczmaobowiązekuzyskaniaodtejosobyinformacjizKrajowegoReje- struKarnegowzakresieprzestępstwokreślonychwrozdz.XIXk.k.(przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu) i XXV k.k. (przestępstwa przeciwko wolności seksu- alnej i obyczajowości) oraz w zakresie art. 189a k.k. (handel ludźmi), art. 207 k.k. (znęcanie się nad osobą najbliższą lub pozostającą w stosunku zależności) oraz przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

• •Jeśli parafia zatrudnia firmy z zewnątrz lub udostępnia pomieszczenia podmio- tom zewnętrznym, a ich działalność nie obejmuje kontaktu z dziećmi jw., należy po pierwsze: zadbać o to, aby dzieci faktycznie nie przebywały same w obecności osóbzzewnątrz,podrugiewskazanejest,abyosobytelubzarządcępodmiotuze- wnętrznego zapoznać z standardami ochrony dzieci i przyjąć od nich oświadcze- nie z Załącznika 2.

• •Proboszcz parafii powołuje Zespół ds. Prewencji. W jego skład wchodzą: osoba odpowiedzialnazastandardyochronydzieci,osobazaufanaorazosobaodpowie- dzialna za interwencję.

)Osoba odpowiedzialna za standardy troszczy się o to, aby standardy były w pa- rafiiznane,wdrażaneiprzestrzegane.Każdaodrębnagrupaparafialna,np.mi- nistranci,możewyznaczyćwłasnątakąosobę.

)Osobazaufanapowołanajestdoprzyjmowaniazgłoszeńwprzypadkunaru- szeniastandardówlubzaistnieniaincydentówprzemocy.Musitobyćosoba faktycznie budząca zaufanie, odpowiednio przygotowana oraz posiadająca tzw. kompetencje miękkie, predysponujące ją do kontaktu z osobami skrzyw- dzonymi. Nie może ona na własną rękę podejmować działań służących wyja- śnieniupodejrzeńizarzutówlubweryfikacjizgłaszanychfaktów.Współpracuje ściśle z osobą odpowiedzialną za interwencję. Osoby te zobowiązane są do za- chowaniapoufności(Załącznik4).

)Zzasadyosobąodpowiedzialnązainterwencjęwprzypadkupodejrzenialub zaistnienia przemocy jest zarządca placówki, czyli w tym wypadku proboszcz parafii, może on jednak delegować do tego zadania kompetentną osobę.

Osoby powyższe tworzą wraz z proboszczem Zespół ds. Prewencji i ściśle z sobą współpracują. Wskazane jest, aby były to świeckie osoby cieszące się zaufaniem, odpo- wiednio przeszkolone i kompetentne (patrz: Standard 8), które będą wiedziały, jakie działaniawdanejsytuacjisąstosowneikonieczne.Niemogątobyćosobyuwikłane w lojalność środowiskową lub w konflikcie interesów.

W sytuacji, gdy nie ma możliwości powołania całego zespołu, należy powołać przy- najmniej jedną osobę, która będzie łączyła powyższe funkcje.

Zespół ten współpracuje również z osobami odpowiedzialnymi w diecezji/zgroma- dzeniu za prewencję oraz z delegatką/delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży.

• •Wszelkadziałalnośćdotyczącaochronyorazinterwencjiipomocymusibyćdoku- mentowana.Wpisówwrejestrzezdarzeńdokonująosobybezpośredniozaangażo- wane w daną aktywność (zazwyczaj osoba zaufana oraz/lub osoba odpowiedzial- na za interwencję), ale za bezpieczne przechowywanie notatek odpowiedzialny jest proboszcz. Rejestr (Załącznik nr 3) prowadzi się zgodnie z zasadami ochrony danychwrażliwych.Notatkątakąposługujemysięwdziałaniachinterwencyjnych (np. przy zgłoszeniu do prokuratury).

2.Obowiązkiduszpasterzydzieci

Duszpasterze dzieci powinni:

• •czuwaćnadwłasnądojrzałościąemocjonalną,psychiczną,duchową;

• •starać się o dobór żywo wierzących, rzetelnych, zweryfikowanych i odpowiednio przeszkolonych osób do pełnienia funkcji animatorów, wychowawców itd.;

• •wspierać dzieci w ich rozwoju ku dojrzałości;

• •dbaćorespektowaniezasadkultury(wobecdzieciimiędzy nimi);

• •czuwaćnadrównymtraktowaniemwszystkichdzieci,zuwzględnieniemichszcze- gólnych potrzeb i osobistych uwarunkowań;

• •dbaćoprzestrzeganieprawadonienaruszalnościcielesneji prywatności;

• •organizowaćdziałaniaduszpasterskiewmiejscachbezpiecznych;

• •utrzymywaćmożliwieżywyitransparentnykontaktzrodzicamidzieci;

• •dbaćoprzestrzeganiezasadprywatnościiochronywizerunkuorazdanychosobo- wych dzieci (Załącznik 5).

STANDARD3

SPOSÓBREAGOWANIANAOSKARŻENIALUBNIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIA

• •Wprzypadkachprzemocyfizycznejbądźseksualnej,gdysprawcąjestosobadoro- słalubdziecko,należyzgłosićtenfaktzgodniezprawemdoorganówściganialub/ oraz do delegata właściwej instytucji kościelnej.

• •Gdy sprawa dotyczy niewłaściwego zachowania osób świeckich zatrudnionychwparafiibądźwolontariuszy,sprawęnależyzbadaćipodjąćadekwatnekroki wzależnościodtego,czegodotyczyłotozachowanie.Każdorazowonależypodjąć z tą osobą rozmowę i jeśli zajdzie taka potrzeba, to okresowo lub stale wycofać jąz pracy duszpasterskiej.

• •Jeśli niewłaściwe zachowanie dotyczy dziecka, należy o tym zawiadomić jego ro- dziców i wraz z nimi podjąć odpowiednie działania.

• •Jeśli sprawa dotyczy niewłaściwych zachowań dzieci wobec siebie nawzajem, należyniezwłoczniezawiadomićrodzicówdzieciiwrazznimipodjąćodpowied- nie działania.

• •Osobaodpowiedzialnazaprzyjmowaniezgłoszeńwspółpracujezproboszczem i delegatem diecezjalnym i/lub zakonnym.

• •Każda informacja o niewłaściwym zachowaniu powinna być traktowana poważ- nie, gdyż jest działaniem prewencyjnym.

• •Jeśli jakakolwiek osoba dorosła zaangażowana w pracę duszpasterską w parafii dowiesięoddziecka,żedoświadczaonoprzemocy,automatyczniemaobowiązek zastosowaniasiędoart.304k.p.k.mówiącegootym,żekażdy,ktodowiesięopo- pełnieniuprzestępstwaściganegozurzędu,maspołecznyobowiązekzawiadomić o tym prokuratora lub policję.

STANDARD4

ZAPEWNIENIEOPIEKIIWSPARCIAOSOBOMSKRZYWDZONYM

• •Każda osoba, która mówi o doświadczanej przez siebie krzywdzie, winna zostać przyjęta z szacunkiem i uważnie wysłuchana.

• •Osobaskrzywdzonapowinnaotrzymaćinformacjęomożliwychformachpomocy, z której może skorzystać na terenie parafii lub poza nią.

• •W sytuacji, gdy osoba wskazana jako sprawca jest kapłanem lub inną osobą za- angażowaną w parafii, należy jak najszybciej zapewnić bezpieczeństwo osobie skrzywdzonej (np. przez niedopuszczanie do niej osoby wskazanej lub podejrza- nejokrzywdę).Następnienależyjejudzielićpomocy,jakiejpotrzebuje.Osobypo- szkodowane nie powinny być obarczane kosztami udzielanej im pomocy.

• •Troska duszpasterska wobec osoby skrzywdzonej i jej bliskich polega przede wszystkimnażyczliwymwysłuchaniuipomocywodbudowaniujejwięzizBogiem izaufaniadoKościoła.Organizowanajestwporozumieniuzdiecezjalnymduszpa- sterzem ds. pomocy duchowej osobom skrzywdzonym.

• •Jeśliosobaskrzywdzonanależaładojakiejśgrupyparafialnej,równieżinniuczestni- cytejgrupypowinniotrzymaćpomocduszpasterskąiewentualniepsychologiczną.

• •Jeśli osobą skrzywdzoną jest dziecko, pomoc powinna otrzymać również jego rodzina.

• •Parafianie powinni być we właściwy sposób poinformowani o tym, co się wyda- rzyło,orazotrzymaćstosownąpomoc.Należyprzytymzachowaćzasadęochrony dobrego imienia osoby skrzywdzonej.

• •Jeśli zgłoszenie dotyczy przestępstwa określonego w prawie karnym i/lub kano- nicznym, osoba przyjmująca zgłoszenie postępuje zgodnie z procedurami zawar- tymi w Wytycznych KEP.

• •Jeślizgłoszeniedotyczyinnejkrzywdyczyniewłaściwegozachowania,osobazgła- szająca otrzymuje informację o podjętych w sprawie krokach.

• •Wszelkie działania i uzyskane informacje objęte są zasadą poufności, ale osoby skrzywdzonej nie wolno zobowiązywać do zachowania tajemnicy.

STANDARD5

SPOSÓB POSTĘPOWANIA Z OSKARŻONYMI O WYKORZYSTANIESEKSUALNEIPRZEMOC

• •Do parafii mogą należeć osoby, które są oskarżone o różne przestępstwa bądź mają wyrok w zawieszeniu, lub też wróciły do środowiska po odbytym wyroku. Nie powinny one pracować z dziećmi, natomiast powinny zostać objęte pomocą duszpasterską.

• •Wsytuacji,gdypodejrzanymluboskarżonymjestdziecko,należywspółpracować zjegorodzicamilubopiekunamiprawnymiwtakimzakresie,wjakimjesttomoż- liwe i potrzebne. Ich również dobrze jest otoczyć opieką duszpasterską.

• •W sytuacji, gdy osobą podejrzaną lub oskarżoną jest kapłan lub osoba konsekro- wana,należyzastosowaćsiędowskazańuzyskanychodbiskupamiejscalubprze- łożonych. W sytuacji, gdy podejrzenie lub oskarżenie dotyczy proboszcza, osoba odpowiedzialna w parafii za interwencję zgłasza sprawę bezpośrednio do die- cezjalnego lub zakonnego delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży. Wobec takiej osoby powzięte zostają kroki przewidziane przez Wytyczne KEP.

• •Gdy osobą podejrzaną lub oskarżoną jest świecki pracownik lub wolontariusz pa- rafialny, należy odsunąć taką osobę od podejmowanej pracy związanej z kontak- tem z dziećmi na czas wyjaśnienia sprawy lub do czasu decyzji prokuratury oraz objąć ją stosowną opieką (psychologiczną, duszpasterską).

• •W procesie wyjaśniania sprawy oraz w podawaniu informacji należy również zadbać o zachowanie ochrony dobrego imienia domniemanego sprawcy.

• •Wprzypadkuzaistnieniafałszywegooskarżenia,jeślizarzutyniezostanąpotwier- dzone, a oskarżenie znane było osobom postronnym, należy przekazać im infor- mację o niewinności oskarżonego w formie komunikatu biskupa miejsca.

STANDARD6

ZASADYCHRONIĄCEWOBSZARZEPARAFIALNYM

6.1.Zasadychroniącedotyczącedzieci(granicezachowań)

Dzieckiem jest osoba, która nie ukończyła 18. roku życia. Dziecko, rozwijając się, kon- stytuujesiebiejakoosobę.Potrzebujedotegoopieki,troski,serdeczności,kształcenia i wychowania. Dzieje się to w rodzinie, ale również poprzez relacje z autorytetami oraz wartościami przekazywanymi w środowisku rówieśniczym i wychowawczym. Wszel- kie oddziaływanie wychowawcze zawsze musi się dokonywać z poszanowaniem woli rodziców bądź prawnych opiekunów.

Wprawdzie niemożliwe jest stworzenie wyczerpującej listy zachowań niepożąda- nych,aniteżwskazanieprecyzyjnychgranicwszystkichzachowań,należyjednakkiero- wać się poniższymi wskazówkami oraz roztropnością i wrażliwością ewangeliczną.

Zasady te dotyczą nie tylko relacji dorosły – dziecko, ale również relacji pomiędzy dziećmi (Załącznik 5).

6.1.1.Zasadychroniącewkontakciebezpośrednim

•Wszystkiespotkaniazdziećminaterenieparafiipowinnybyćorganizowane w miejscach oficjalnych, ogólnodostępnych i do tego przygotowanych.

•Nie można przebywać z dzieckiem sam na sam w warunkach odizolowanych. Jeżeli dobro dziecka wymaga indywidualnego spotkania, nie może się ono odby- wać w sekrecie (zalecane powiadomienie rodziców lub przełożonego) i w warun- kachodizolowanych.Osobaprzeprowadzającaspotkaniepowinnazatroszczyćsię o transparentność (np. przeszklone lub uchylone drzwi pomieszczenia, które nie mogąbyćzamkniętenaklucz,obecnośćinnychosóbwbezpośrednimpobliżu,po- wiadomienieinnychosóbospotkaniuitp.).Indywidualnychspotkańzdziećminie wolno w nieroztropny sposób mnożyć ani przedłużać. Spotkania takie nie powin- ny odbywać się w późnych godzinach wieczornych (po godz. 20.00 lub nocą).